W znacznym uproszczeniu można stwierdzić, że szkoda popełniona jest z winy umyślnej wówczas, gdy sprawca:
Jak widać pojęcie winy umyślnej jest bardzo szerokie i obejmuje nie tylko te przypadki, gdzie sprawca wprost dążył do wyrządzenia szkody, ale także te przypadki, w których sprawca jedynie przewidywał możliwość jej popełnienia i akceptował ten stan rzeczy.
W przypadku ubezpieczeń wina umyślna wiąże się z wyłączeniem odpowiedzialności ubezpieczyciela za powstałą szkodę. Jeśli ubezpieczony lub osoba, z którą pozostaje on we wspólnym gospodarstwie domowym lub za którą ponosi odpowiedzialność prawną spowoduje szkodę z winy umyślnej, wówczas ubezpieczyciel odmówi wypłaty odszkodowania. Wynika to z treści art. 827 Kodeksu cywilnego , który stwierdza, że: „Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.”
Natomiast oczywiście ubezpieczyciel odpowiada za szkody wyrządzone z winy umyślnej, jeśli sprawcą szkody jest osoba trzecia.
Nie należy mylić winy umyślnej z winą nieumyślną. W ubezpieczeniu autocasco znaczna część szkód powstaje z winy nieumyślnej ubezpieczonego i zdarzenia te są objęte ochroną, np. szkody parkingowe, zderzenie pojazdów, najechanie na przeszkodę, itp.
Na marginesie warto wspomnieć, że umyślne spowodowanie szkody, oprócz odmowy wypłaty odszkodowania, może wiązać się także z innymi konsekwencjami. Zgodnie z art. 298 § 1 Kodeksu karnego: „Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.” Zatem umyślne wyrządzenie szkody może – w określonych przypadkach – wiązać się także z odpowiedzialnością karną.