W przypadku ubezpieczeń osobowych można stosować wielokrotne ubezpieczenia. Problem ogranicza się zatem do ubezpieczeń majątkowych.

Zasada ogólna

W przypadku ubezpieczeń majątkowych, co do zasady, ten sam przedmiot powinien być ubezpieczony od tego samego ryzyka, w tym samym czasie tylko u jednego ubezpieczyciela, a wysokość odszkodowania nie powinna przekraczać wartości szkody.

Wielokrotne ubezpieczenie

W praktyce czasem zdarza się, że ten sam przedmiot ubezpieczony jest u dwóch lub więcej ubezpieczycieli, a łączna suma ubezpieczenia nie przekracza wartości przedmiotu ubezpieczenia.

Przykład

Linia montażowa o wartości 120.000.000 zł ubezpieczona w tym samym czasie w:

  • zakładzie ubezpieczeń A, w zakresie ryzyk wszystkich, na sumę 40.000.000 zł,
  • zakładzie ubezpieczeń B, w zakresie ryzyk wszystkich, na sumę 40.000.000 zł,
  • zakładzie ubezpieczeń C, w zakresie ryzyk wszystkich, na sumę 40.000.000 zł.

W takim przypadku każdy z ubezpieczycieli odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z wielokrotnego ubezpieczenia. W praktyce tak się czasem dzieje, zwłaszcza w przypadku przedmiotów ubezpieczenia o znacznej wartości.

Jeżeli jednak ten sam przedmiot ubezpieczenia, w tym samym czasie, jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość, ubezpieczający nie może żądać odszkodowania przekraczającego wysokość szkody. Jeżeli w którejkolwiek z umów ubezpieczenia uzgodniono, że suma wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia może być wyższa od poniesionej szkody, wówczas odszkodowania w części przenoszącej wartość szkody można się domagać tylko od tego ubezpieczyciela.

Podstawa prawna
Art. 8241 ustawy z dnia 23.04.1964 Kodeks cywilny.

Konsekwencje

Zgodnie z art. 8241 § 2 Kodeksu cywilnego ubezpieczający nie może żądać świadczenia przekraczającego wysokość szkody (z wyjątkiem sytuacji, gdy przewidywała to umowa ubezpieczenia). Jeśli ubezpieczający bezprawnie doprowadzi do wypłaty przez ubezpieczycieli odszkodowania przekraczającego wartość poniesionej szkody, wówczas:

  • ubezpieczyciele mogą żądać zwrotu odszkodowania w tej części, która została nienależnie wypłacona, na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu się (art. 405 KC i następne); potwierdza to także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.03.2008, II CSK 524/2007: „Firma ubezpieczeniowa może żądać od ubezpieczonego zwrotu wypłaconego mu odszkodowania, jeśli otrzymał on potem za tę samą szkodę pieniądze z innego tytułu.”,
  • ponadto pojawia się groźba odpowiedzialności karnej z art. 286 § 1 Kodeksu karnego (oszustwo), przewidującego karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat.

Przykład:

Pan XY ubezpieczył samochód o wartości 100.000 zł w tym samym czasie w:

  • zakładzie ubezpieczeń A, w zakresie autocasco, na sumę 100.000 zł,
  • zakładzie ubezpieczeń B, w zakresie autocasco, na sumę 100.000 zł.

Krótko potem nastąpiła kradzież pojazdu, a wartość szkody została ustalona na kwotę 100.000 zł. Pan XY zgłosił roszczenie o wypłatę odszkodowania w wysokości 100.000 zł do obu zakładów ubezpieczeń, nie informując o podwójnym ubezpieczeniu. Po zakończeniu postępowania likwidacyjnego obaj ubezpieczyciele wypłacili po 100.000 zł. W tej sytuacji:

  • każdemu z ubezpieczycieli przysługuje w stosunku do pana XY roszczenie o zwrot kwoty 50.000 zł, ponieważ zgodnie z art. 8241 § 2 Kodeksu cywilnego ubezpieczający nie miał prawa żądać odszkodowania przekraczającego wysokość szkody,
  • ubezpieczającemu grozi odpowiedzialność karna z art. 286 § 1 KK.

Nalezy jeszcze dodać, że w sytuacji, gdy z jakiegoś powodu doszło do podwójnego (wielokrotnego) ubezpieczenia, pan XY powinien poinformować każdego z ubezpieczycieli o istnieniu innej umowy ubezpieczenia i określić roszczenie wobec każdego z nich na kwotę 50.000 zł. Takie zachowanie nie naruszałoby przepisów prawa.

Podstawa prawna
Art. 405 ustawy z dnia 23.04.1964 Kodeks cywilny oraz art. 286 § 1 ustawy z dnia 06.06.1997 Kodeks karny.